PANATACARA XII

 PANATACARA

1. Pangerten Panatacara

Salah sawijine kaprigelan kang wigati disinaoni kanggo sanguning bebrayan yaiku wicara minangka panatacara. Panatacara uga diarani pranatacara, pambyawara, pranata adicara, lan liyane. Sejatine kabeh iku bener,nanging yen diturut mungguh teges lan asal dumadine tembung, sing paling trep lan lumrah dianggo yaiku panatacara. Panatacara kadadeyan saka rong tembung, yaiku "panata”lan "acara", tegese pawongan kang tugase nata lan nglantarake sawijining acara. Mula iku, suksese acara saperangan dadi tanggung jawabe panatacara kang tugase ngatur, nata,lan nglantarake acara siji mbaka siji.

Ing jaman saiki, panatacara basa Jawa dadi salah sawijine pakaryan kang duweni peluang gedhe. Gedhene peluang kasebut jalaran saben acara pahargyan (pesta) apa dene kagiyatan kang isih sesambungan klawan adat lan kabudayan Jawa mesthi mbutuhake panatacara

 

basa Jawa. Acara sing ditata dening panatacara iku maneka warna,kayata pawiwahan adat manten, kesripahan, sukuran, rapat utawa rembugan, pahargyan, pengajian, pentas seni, lan sapanunggalane.

 

2. Struktur Teks Panatacara

Teks panatacara kalebu teks wacana kang duweni titikan utawa ciri sing mbedakake karo teks wacana liyane. Sejatine,teks panatacara duweni struktur kang ora beda adoh karo teks ngenani kagiyatan wicara liyane, kayadene sesorah. Bab kang mbedakake yaiku surasa utawa isining wicara. Ing ngisor iki mujudake struktur teks panatacara kang bisa dianggo kanggo ancer-ancer mangerteni teks panatacara.

 

a. Salam pambuka

Salam pambuka yaiku tembung pambuka kanggo miwiti acara. Salam pambuka bisa nganggo salam saka agama:assalamu'alaikum wr.wb., salam sejatera, om swastyastu,namo buddhaya, lan salam kebajikan, utawa nggunakake salam kang umum: sugeng enjing/sonten/ndalu, lan nuwun.

b. Pambuka/purwaka basa

Pambuka utawa perangan wiwitan ing kagiyatan wicara umume kanggo ngaturke salam kanugrahan, pandonga amrih rahayuning kahanan, lan liyane. Adate, sawijining klumpuk pamedhar sabda utawa pawiyatan panatacara tartamtu duwe titikan kang dadi identitas.

c. Atur pakurmatan

Atur pakurmatan yaiku sapa aruh marang para rawuh. Atur pakurmatan nduweni ancas kang wigati, yaiku nuduhake rasa hormat marang para rawuh. Dene anggone ngaturi pakurmatan kawiwitan saka wong sing paling tuwa tekan sing paling enom,utawa saka pawongan kang dianggep wigati dhewe,kayadene wong kang duweni drajat lan pangkat dhuwur nganti sing paling cendhek.

d. Atur puji sukur

Atur puji syukur yaiku ngajak sakabehing para rawuh kanggo ngaturake puji sukur mring ngarsaning Gusti awit sakabehing kanugrahan.

e. Atur pitepangan dhiri

Atur pitepangan dhiri yaiku perangan kang ancase ngaturake pitepangan (perkenalan) dhiri marang para rawuh. Kajaba iku, perangan iki uga bisa dianggo kanggo ngaturake tugase panatacara (minangka pribadhi) ing acara mau.

f. Wosing gati (susunan acara)

Perangan iki dadi pokok tugase panacatara, yaiku nglantarake lan mandhu acara saka wiwitan tekan pungkasan. Lumrahe, ing wosing gati panatacara iku ana runtutane kaya kang dijlentrehake ing ngisor iki.

a. Ngaturake jeneng acara, dina utawa wektu, lan papan panggonan acara.

b. Ngaturake mata acara utawa urut-urutaning acara (susunan acara) saka wiwitan nganti pungkasan.

c. Nglantarake acara siji mbaka siji kang direngga kanthi tembung-tembung kang endah, umpamane ngaturi pakurmatan marang pawongan kang antuk jejibahan jroning acara.

g. Panutup

Perangan kang isine atur pamanggih kanggo nutup kagiyatan.Lumrahe, ing perangan panutup panatacara bisa ngaturake bab-bab kaya ing ngisor iki.

1) Ngaturake panuwun marang para rawuh kang wus nindakake acara wiwit pambuka nganti pungkasan.

2) Nyuwunake pangapura kanggo sing duwe acara (pamangku gati) menawa ana kekirangan utawa kalepatan ing sajroning acara, miligine ing bab suguh, lungguh, rengkuh, lan sapa aruh.

3) Njaluk pangapura kanggo awake dhewe (panatacara pribadhi)minangka panglantar acara menawa ana kliru utawa luput anggone mandhu acara.

h. Salam panutup

Salam panutup diaturake kanggo nutup sawijining acara.Lumrahe bisa nganggo salam saka agama apadene salam kabudayan Jawa, kaya dene tembung nuwun. Kajaba iku,ngaturake salam panutup uga bisa nganggo tembung endah saka kasusastran Jawa, kaya dene parikan apadene wangsalan kang isine ngemu salam panutup kanggo ngendahake swasana.

3. Kaprigelan kang Dibutuhake Panatacara

Rama Sudi Yatmana (1989:1), njlentrehake lamun wong kang nindakake ayahan panatacara kudu duweni kaprigelan kanggo sangu mandhegani sawijining acara. Kaprigelan mau diarani "Saptama Pangolahing Raga" kang ngemot sawetara bab kayata diandharake ing ngisor iki.

a. Magatra

Bab ngenani bleger wewujudane rupa. Magatra bisa katindakake kanthi nyandhang wusana kang trep, pantes, lan jangkep. Sakliyane iku, prelu uga duweni solah bawa sing luwes lan ora digawe-gawe.

b. Malaksana

Bab kang ngatur anggone mlaku kudu samlaku, sapecak,lan sajangkah kanthi ditata runtut sarta luwes mrabawani, ora ingah-ingih lan ora wigah-wigih.

c. Mawastha

Bab ngenani pawakan yaiku anggone ngadeg kudu kanthi jejeg, ora kena kendho utawa dhoyong.

d. Maraga

Bab ngenani kontrol dhiri, yaiku ora oleh grogi, ora wedi,lan gemeter. Panatacara kudu katon anteb lan anteng. Sakliyane kui, obahing tangan uga kudu bisa nambahi cetha apa kang diucapake.

e. Malaghawa

Bab ngenani prigel kepara trengginas, cag ceg,lancar, gancar,lan sembada ing karya.

f. Matanggap

Bab ngenani kautamane panatacara kang kudu tanggap ing sakabehe swasana, sarta bisa andayani regenge swasana.Mula,panatacara uga kudu bisa gawe gumrengsenge swasana prasasat bisa aweh tetamba tumrap wong kang nandhang susah/sungkawa.

g. Mawwat

Bab ngenani kabisanane panatacara, yaiku anteb, manteb ngentasi purwa, madya, lan wasananing karya. Dadi panatacara cara kudu bisa ngendhaleni acara wiwit kawitan,tengahan,nganti pungkasane acara kanthi manteb lan sampurna. Aja nganti ana acara kang kececer, keliwatan, lan uwal saka rantaman.

 

4. Teknik Maca Teks Panatacara

Maca teks panatacara mbutuhake kaprigelan supaya para rawuh bisa mangerteni isining wicara lan uga gawe sengseming saindhenging acara. Kaprigelan mau antarane kaya kang dijlentrehake ing ngisor iki.

a. Nganggoteknik pangucaping tembung kang trep.

b. Pamedhote frasa lan ukara kang trep.

c. Nganggo intonasi, nada, lan tekanan kang trep.

d. Ngerteni tandha wacan kanthi trep.

e. Nyuwara kanthi cetha.

f.Ngatur alon lan cepete anggone maca teks (tempo).

g. Ngolah treping mlebu metuning ambegan (pernapasan).

h. Mahami pokoke wacan.

i. Percaya marang dhiri pribadi.

 

5. Bab kang Kudu Digatekake nalika Nindakake Jejibahan Panatacara

Sadurunge nindakake jejibahan, panatacara kudu mangerteni bab-bab kang wigati lan nduweni pengaruh kanggo lancare acara.Supaya bisa bener anggone nindakake jejibahan panatacara,bab-bab kang kudu digatekake kayata ing ngisor iki.

a. Sesambungan karo sing duwe gawe (pamangku gati) kanggo ngrembug ngenani maksud, tujuan, lan runtutaning acara sadurunge dilakokake (lumrahe 2-3 dina sadurunge acara).

b. Nggawe panduan acara kanggo pathokan nalika nglantarake acara. Lumrahe diarani key card.

c. Sesambungan karo sakabehing pawongan kang ana gegayutane karo acara.

d. Mesthekake sakabehing paraga lan piranti ing saben urutan acara wus siyaga utawa cumepak.

e. Nyawang kahanan lan swasana ing lapangan supaya bisa njumbuhake karo pangrancange panitya.

f.Gawe kaputusan kang pas nalika swasana ing lapangan ora mlaku jumbuh klawan rantamaning acara, wektu, lan swasana.

 

 

A.Ngolah Informasi Teks Panatacata kanthi Tlesih

 

 

Kagiyatan 1

 

Nyemak lan maca tuladha teks panatacara (visual).

Ayo padha nyemak lan maca teks panatacara ing ngisor iki. Para siswa bisa ndhapuk klompok (udakara 3 - 4 siswa) kanggo rembugan ngenani isi utawa informasi pokok saka teks panatacara mau. Jroning kelompok bisa uga didum gawe kanggo ngolah informasi kanthi cetha. Para siswa bisa gladhen maca teks panatacara nggunakake teknik kang wus diandharake ing ngarep kanthi trep.

 

Pambukaning Kelas Industri PT Maju Lestari ing SMK Wilujeng Rahayu

Nuwun,kawula nuwun

Assalamualaikum.wr.wb., shaloom, salam kebajikan, om swastiastu, namo budhaya,rahayu.

SMK! Bisa!

SMK! Hebat!

SMK! Bisa Hebat!

Kasugengan, kawilujengan, miwah kabagaswarasan mugi tansah tumanduk ing jiwa kula lan panjenengan sedaya sawegung waradin sagung dumadi, raharja niskala, satuhu.Alhamdulillahi rabbil 'alamin. Wassholatu wassalamu 'ala asyrafil ambiyaai wal mursalin.wa'ala alihi wa ashhabihi waman tabi'ahum bi ihsanin ilaa yaumiddin. Amma ba'du.

1.Ingkang kinurmatan,pangarsaning Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Provinsi Jawa Dwipa, Ibu Dr. Lidya Sri Marnaningsih, M.Pd.

2. Ingkang kula kurmati, pangarsaning Kepala SMK Wilujeng Rahayu, Bapak Suroto,M.Pd.

3. Ingkang kula kurmati,pangarsaning Perusahaan PT Maju Lestari, Bapak Agus Harmoko,M.T.

4. Ingkang kula kurmati,sagunging Bapak saha lbu wakil kepala sekolah, ketua program keahlian, bapak ibu guru, lan karyawan-karyawati SMK Wilujeng Rahayu

5. Ingkang kula kurmati,sagunging para rawuh, tamu undangan, sarta sedaya siswa-siswi SMK Wilujeng Rahayu kang tansah bagya mulya.

Ingkang angka sepisan, sumangga kita tansah ngaturaken raos puji sokur konjuk dhumateng Gusti Allah swt. ingkang sampun paring kanugrahan, arupi nikmat sehat lan nikmat sempat saengga kita sedaya saged makempal manunggal ing papan menika kanthi tansah manggih rahayu, wilujeng boten wonten pepalang menapa-menapa.

Salajengipun,kepareng ndherek matur, kula Budi Turyanto, siswa kelas XI Teknik Kendaraan Ringan Otomotif,lan kadang kula, Wiji Lestari, siswa kelas XI Teknik Instalasi Tenaga Listrik,ingkang kadhawuhan jejibahan minangka panatacara ing acara menika nun inggih acara "Pambukaning Kelas Industri Mekanik Alat Berat ing Donyaning Pertambangan"antawisipun PT Maju Lestari makarya sesarengan kaliyan SMK Wilujeng Rahayu. Kanthi menika,kepareng kula nyuwun idi palilah miwiti kagiyatan ing dinten menika.

Para rawuh kakung putri wreda mudha minulya. Burat padha tresning putra.sisa brama welut wisa, hambok bilih wonten lumunturing sih mugi keparenga kula ngaturaken reroncen lampah-lampahing tata cara "Pambukaning Kelas Industri Mekanik Alat Berat ing Donyaning Pertambangan" ing siyang punika ingkang asasana ing gedhung aula SMK Wilujeng Rahayu anyarengi dinten Senin, surya kaping 8 Januari warsa 2024.

Menggah reroncening tatacara pambukaning kelas industri ing siyang punika nun inggih menika:

1. sepisan pambuka utawi purwaka,

2. dwi tyat cara utawi tatacara ingkang angka kalih, ngumandhangaken lagu kebangsaan "Indonesia Raya",

3. tatacara angka tiga nuwun inggih hastungkara utawi donga,

4. acara angka sekawan nuwun inggih atur panglipur awujud beksan Gambyong Pareanom ingkang badhe kaaturaken dening para siswi SMK Wilujeng Rahayu,

5. purna atur panglipun beksan, kalajengaken tatacara atur pambagyaharja saking pangarsaning SMK Wilujeng Rahayu,

6. tatacara angka enem nuwun inggih atur pangandikan saking pangarsaning PT Maju Lestari,

7.dene tatacara candhakipun nuwun inggih sabdatama saking pangarsaning Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Provinsi Jawa Tengah,

8.ngancik tatacara wosing gati, nuwun inggih peresmian pambukaning "Kelas Industri Mekanik Alat Berat" makarya sesarengan antawisipun PT Maju Lestari kaliyan SMK Wilujeng Rahayu,

9.minangka tandha pambukaning kelas industri, tatacara salajengipun nuwun inggih kunjungan stand pameran dening para tamu undangan mirsani atraksi demo utawi paraganing para siswa ing kelas industri mekanik alat berat kanthi maragakaken tatacara servis perawatan rutin salah setunggal alat berat,

10. dene minangka pethiting acara nuwun inggih panutup.

Mekaten para rawuh reroncen lampahing tatacara pambukaning kelas industri ing dinten punika. Ngancik adicara angka sepisan nuwun inggih pambuka. Sumangga adicara ing dinten menika kita buka kanthi waosan basmallah sesarengan.Bismillahirrohmanirrohim.

Dwityatcara utawi tatacara angka kalih, ngumandhangaken lagu kebangsaan "Indonesia Raya", sagunging para rawuh kasuwun saged jumeneng. (Menawi sampun rampung) Paripurna, sagunging para rawuh katuran lenggah malih.

Tatacara angka tiga nuwun inggih hastungkara utawi dedonga ingkang samangke badhe kapandhegani dening panjenenganipun Bapak Nur Khamim,S.Pd.I., katur Bapak Nur Khamim,kasumanggakaken.

(Menawi sampun rampung ngaturaken gunging panuwun dhateng Bapak Nur Khamim,S.Pd.I., ingkang sampun mandhegani dedonga) Tatacara angka sekawan,nuwun inggih atur panglipur awujud beksan Gambyong Pareanom, ingkang badhe kaaturaken dening para siswi SMK Wilujeng Rahayu, nuwun inggih Mbak Santoria Retnaningtyas,Mbak Perina Tri Rahayu, Mbak Mita Wahyuningsih, lan Mbak Sainah,kanthi guru pembimbing Ibu Ayu Setyorini, S.Pd. Katur para siswi ingkang badhe hambeksa,kasumanggakaken.Sugeng hamirsani.

Paripurna atur panglipur beksan, tatacara candhakipun nuwun inggih atur pambagyaharja dening pangarsaning SMK Wilujeng Rahayu, katur Bapak Suroto, M.Pd.,kasumanggakaken..

(Menawi sampun rampung, ngaturaken gunging panuwun dhateng Bapak Suroto,M.Pd., ingkang sampun atur pambagyaharja) Tatacara angka enem nuwun inggih pangandikan saking pangarsaning PT Maju Lestari ingkang badhe katindakaken dening Bapak Agus Harmoko,M.T., minangka Manager Frontliner Development,katur Bapak Agus Harmoko,M.T.,kasumanggakaken.Nuwun.

Tatacara angka pitu nuwun inggih sabda pangandikan saking pangarsaning Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Provinsi Jawa Dwipa, katur ibu Dr. Lidya Sri Marnaningsih,M.Pd.,kasumanggakaken.Nuwun.

Tatacara salajengipun nuwun inggih adicara wosing gati nuwun inggih peresmian pambukaning kelas industri mekanik alat berat makarya sesarengan antawisipun PT Maju Lestari kaliyan SMK Wilujeng Rahayu. Pambukaning Kelas Industri kanthi cara panabuhing gong. Kanthi menika nyuwun dhumateng Pangarsaning PT Maju Lestari lan Pangarsaning SMK Wilujeng Rahayu saged minggah wonten panggung. Boten katalumpen, nyuwun palilah lan berkahipun dhateng pangarsaning Dinas Pendidikan dan Kebudayaan saged ndherek angampingi proses peresmian.Matur nuwun.

Kanthi panabuhing gong kasebut mratandhani kelas industri sampun resmi dipunbuka. Salajengipun mugi keparenga dhumateng sedaya tamu undangan sabibaripun adicara menika saged tumuju dhateng stand pameran siswa ing sangajenging gedhung aula menika kangge mirsani praktek para siswa ing kelas industri.

Sagunging para rawuh kakung putri ingkang dhahat kinurmatan, setunggal mnbaka setunggal acara sampun kalampahan kanthi gancar, ngancik pethiting acara nuwun inggih panutup. Sumangga adicara pambukaning kelas industri ingdinten menika kita tutup kanthi waosan alhamdulillah sesarengan. Alhamdulillahirrobbil alamin.

Ing wasana,ngaturaken gunging panuwun dhumateng sedaya para rawuh ingkang sampun kersa rawuh ing adicara menika. Sedaya panyangkul gati utawi panitya nyuwun

agunging pangapunten awit sedaya kekirangan sarta kaluputan, sae ing bab suguh,lungguh, gupuh, miwah rengkuh. Salajengipun, kula kekalih anggenipun nglantaraken acara mesthinipun kathah kekirangan sarta kaluputan kanthi menika sanga papat punjul enem, sedaya lepat nyuwun pangapunten.

Minangka pungkasaning atur, wassalamualaikum. wr.wb. Nuwun,nuwun,rahayu.

 

 

Sawise kasil nyemak lan maca teks panatacara mau, ayo digoleki isi pokok informasi saka teks panatacara iku. Asiling nyemak bisa ditulis kanthi ngisi tabel ngisor iki.

 

Informasi Pokok	Isi Pokok saka Teks Panatacara
Apa kagiyatan utawa acara kang dilakokake?
Kapan lan ing ngendi acara mau digelar?
Susunan acara kang lumaku.
Paraga kang antuk jejibahan (sapa minangka apa).